สบู่ดำ พืชมาแรง ในยุคน้ำมันแพง
สบู่ดำ (Physic nut หรือ Purging nut) เป็นพืชพื้นเมืองอเมริกากลางที่นำเข้ามาในปลายสมัยยา มีชื่อเรียกต่างๆ กันไปตามถิ่นที่ปลูก ภาษากลางเรียก สบู่ดำ ภาษาเหนือเรียก มะพุ่งฮั้ว ภาษาอีสานเรียก มะเยา หรือสีหลอด ภาษาใต้เรียก หงเทศ ภาษายาวีเรียก ยาเคาะ
สบู่ดำ เป็นไม้พุ่มยืนต้น สูง 2-7 เมตร อายุยืน 20-50 ปี ต้น ยอด และใบหยัก คล้ายละพุ่งแต่หยักดิ้นกว่า มี 4 หยัก ลักษณะผลเกลี้ยงเกลารูปทรง 6 เหลี่ยม ค่อนข้างกลมเป็นพู ส่วนมากมี 3 พู เป็นสีเขียวอ่อน เวลาสุกแก่จัดจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองคล้ายลูกจันทน์ และเป็นสีน้ำตาลในที่สุด 1 ผลมี 3 เมล็ด ถ้าปลูกด้วยกิ่งพันธุ์จะมีระยะให้ผลผลิต 6-8 เดือน ถ้าปลูกด้วยเมล็ดพันธุ์จะมีระยะให้ผลผลิต 8-10 เดือน
สบู่ดำทนแล้งได้ดี ปลูกได้ในที่ตอน น้ำไม่ท่วมขัง เช่น บนคันนา หัวไร่ปลายนา ตามแนวเขตไร่ที่ติดต่อกัน ในที่ไร่นาที่ปลูกพืชอื่นไม่ได้ผล ที่รกร้างว่างเปล่า โดยอาศัยน้ำฝนเป็นหลัก ไม่ต้องดูแลรักษามาก มีคุณสมบัติเป็นน้ำมันเชื้อเพลิงใกล้เคียงกับน้ำมันดีเซล สามารถผลิตน้ำมันได้ด้วยกระบวนการและเครื่องมือที่เกษตรกรสามารถจัดการได้เอง
พันธุ์สบู่ดำ พันธุ์ของสบู่ดำที่พบในประเทศไทย มี 3 พันธุ์ คือ
- พันธุ์สบู่ดำที่มีผลทรงกลม ขนาดของผลปานกลาง มีเปลือกหนาปานกลาง ปลูกกันทั่วไปในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต้
- พันธุ์สบู่ดำที่มีผลทรงกลม หรือรูปทรงของผลยาวกว่าพวกแรกเล็กน้อย ส่วนผลนั้นมีขนาดเท่ากัน แต่มีเปลือกหนากว่า ปลูกมากในภาคเหนือ
- พันธุ์สบู่ดำที่มีผลกลม แต่มีขนาดเล็กกว่า 2 พวกแรก ปลูก ในภาคเหนือ และภาคใต้
โดยพันธุ์เป็นพันธุ์พื้นบ้านใช้เรียกชื่อตามแหล่งปลูก เช่น พันธุ์สตูล มุกดาหาร น่าน เป็นต้น
การขยายพันธุ์ ทำได้ 2 วิธี คือ การปักซำกิ่ง และ การเพาะเมล็ด
- การปักชำกิ่ง ท่อนพันธุ์ที่ใช้ปลูกลงแปลง ควรยาว 45-100 ซ.ม. ถ้าเพาะชำในถุงพลาสติกดำ ควรยาว 15-20 ซ.ม. เมื่อต้นกล้าอายุ 2 เดือน จึงย้ายลงแปลงปลูก
- การเพาะเมล็ด ควรเป็นเมล็ดจากผลสุกสีเหลือง เมล็ดสู่ดำไม่มีระยะฟักตัว หากทิ้งไว้นานอัตราการงอกจะลดลง การเพาะเมล็ดในถุงพลาสติกดำ เมล็ดจะงอกง่ายกว่าการปลูกเมล็ดลงแปลงโดยตรง ดูแลให้เติบโตเป็นต้นกล้าอายุ 2 เดือน จึงนำลงแปลงปลูกได้
ประโยชน์
สบู่ดำสกัดเป็นน้ำมันเชื้อเพลิงทดแทนน้ำมันดีเซลได้เหมาะกับเครื่องยนต์ขนาดเล็ก 1 สูบ เช่น รถไถนาเดินตามเครื่องสูบน้ำ เป็นต้น ถ้าเกษตรกรปลูกและผลิตน้ำมันไว้ใช้เอง จะสามารถลดการพึ่งพิงจากภายนอกและเป็นการลดต้นทุนในการซื้อน้ำมันทางการเกษตรได้อีกด้วย
ขั้นตอนการสกัดน้ำมันสบู่ดำ
ผลที่สุกนำมาสกัดน้ำมันได้มีสีเหลืองและสีน้ำตาล เนื่องจากผลน้ำมันสบู่ดำสุกไม่พร้อมกัน จึงต้องเก็บเกี่ยวด้วยมือ สามารถบีบผลสุกเพื่อแกะเมล็ออกได้ด้วยมือเปล่า นำมาตากแดดประมาณ 1-2 วัน (เมล็ดสบู่ดำที่อยู่ในขั้นตอนนี้ควรนำมามาสกัดน้ำมันภายใน 1 เดือน) แล้วจึงบดเมล็ดสบู่ดำด้วยเครื่องบด
นำเมล็ดสบู่ดำที่บดแล้วมาตากแดดอบแห้งในตู้อบแห้งพลังงานแสงอาทิตย์ที่สามารถผลิตได้เองอย่างง่าย (เมล็ดสบู่ดำที่อยู่ในชั้นตอนนี้ ต้องนำมาบีบสกัดน้ำมันทันที) เมล็ดสบู่ดำ 4 กิโลกรัม ได้ปริมาณน้ำมัน 1 ลิตร และได้กากพืชสบู่ดำประมาณ 2.5 กิโลกรัม
แผนผังแสดงขั้นตอนการสกัดน้ำมันสบู่ด่าแบบบีบสด
เก็บผลจากต้น => แกะเมล็ดออกจากผล => นำเมล็ดตากแดด 1-2 วัน => บดเมล็ดด้วยเครื่องบด => อบเมล็ดที่บดแล้วด้วยต้อบพลังงานแสงอาทิตย์ => บีบสดด้วยเครื่องหีบน้ำมัน => บรรจุขวดแล้วนำไปตากแดด 1-2 วัน เพื่อให้ตกตะกอนและไล่น้ำ
ผลพลอยได้จากการสกัดน้ำมันสบู่ดำ
ปุ๋ยกากสบู่ดำ
กากสบู่ดำมีธาตุอาหารหลัก NPK มากกว่าว่าปุ๋ยคอก และปุ๋ยหมักจากฟางข้าวจากผักตบชวา และหมักจากขยะ กากสบู่ดำมีค่าในโตรเจนสูงเหมาะที่จะเป็นปุ๋ยอินทรีย์ให้กับต้นไม้ในระระตั้งตัวและตันไม้ที่ปลูก เพื่อเก็บผลผลิตไบ กากสบู่ดำสามารถทำเป็นปุ๋ยคุณภาพดี และชายให้โรงงานผลิตปุ๋ยได้ในราคา ก.ก. ละ 3.50 บาท (ราคา ณ กันยายน 2548) โดยเมล็ดทุกๆ 4 ก.ก. จะได้กากสบู่ดำ 2.5 ก.ก.
บทความอื่นๆที่น่าสนใจ
